Общественно-политическая интернет-газета

Ил Түмэн XIII пленарнай мунньаҕар Мэҥэ Хаҥалас улууһун Майа сэлиэнньэтигэр итирдэр утах атыытын бобор туһунан сокуон ылылынна. Майа сэлиэнньэтин баһылыга Алексей Неустроев сокуон туһунан сүрүн дакылааты иһитиннэрдэ.

Майа нэһилиэгэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр биир саамай элбэх нэһилиэнньэлээх нэһилиэк буолар. Билигин, статистика көрдөрөрүнэн, нэһилиэнньэтин ахсаана 8038 киһи, ол иһигэр 3730 эр киһи, 4308 дьахтар. Барыта 10308 киһи олорор. Нэһилиэккэ 4 оскуола баар, ол иһигэр икки уопсай оскуола, биир лицей интэринээт, биир музыкальнай оскуола. Түөрт оҕо саада. Оскуолаларга уопсайа 1761 оҕо үөрэнэр. Оскуола иннинээҕи саастаах оҕолорго аналлаах тэрилтэлэргэ 639 оҕо баар.

Майаҕа 66 араас тэрилтэ үлэлиир, итинтэн 38 бүддьүөт тэрилтэлэрэ. Маҕаһыын уопсай ахсаана – 59, ырыынак – 3, аһылык тэрилтэтэ – 8. Экэниэмикэ төрдө – тыа хаһаайыстыбата, атыы-эргиэн уонна атын өҥөлөр. Кэлиҥҥи сылларга экэниэмикэ тутулугар дьоҕус уонна орто урбаан кылаата улаатта. Майа нэһилиэгэ улуус култуурунай киинэ уонна тирэх бөһүөлэк буолар.

Майа сэлиэнньэтигэр 2017 сылга 11 маҕаһыыҥҥа итирдэр утахтар атыыланар этилэр. Күн бүгүн маҕаһыын ахсаана иккигэ диэри кыччаата. Ити түмүгэр, Майа нэһилиэгэр холуобунай буруйу оҥоруу аҕыйаабыт. Ис дьыала министиэристибэтин статистикатынан, улууска буруйу оҥоруу 80%-а итирик туруктаах оҥоһуллар.

Кыһыҥҥы кэмҥэ дьиэтэ суох дьон дьиэлэр подъезтарыгар хоноллор, кимиэллээхтик тутталлар, ол иһин олохтоохтор эйэлээх олохторун алдьаталлар. Сылаас кэмҥэ арыгы маҕаһыыннарын тула мусталлар уонна сөбө суох быһыыларынан уопсастыбаннай бэрээдэги кэһэллэр. Кэнчээри ыччаппыт, оҕолор маны көрүө суохтаахтар дии саныыбын.

Билиҥҥи туругунан арыгылаах утахтары атыылыыр маҕаһыыннартан биирдэстэрэ оҕо саадыттан 250 миэтэрэ, ДЮСШ-тан 200 миэтэрэ уонна уопсай үөрэхтээһин тэрилтэтиттэн 400 миэтэрэ тэйиччи сытар, Бу оройуон дьокутааттарын Сэбиэтин быһаарыытын кэһии буолар.

Нэһилиэккэ арыгы атыытын хааччахтыыр үлэни Майа нэһилиэгин баһылыга Дмитрий Иванович Тихонов 2017 сыллаахха саҕалаабыта. Саҕалаабыппытын салгыыбыт. Ол курдук, итирдэр утахтары атыылааһыны хааччахтааһын боппуруоһун тула кэпсэтии 2023 сыл атырдьах ыйыгар буолбута. Манна РФ ис дьыала министиэристибэтин Мэҥэ Хаҥалас улууһунааҕы салаатын салайааччыта Василий Пономарев, Майа полиция салаатын начаалынньыга Владимир Попов уонна арыгылаах утахтары атыылааһынынан дьарыктанар биирдиилээн урбаанньыттар кыттыбыттара. Мунньахха арыгы атыылыыр маҕаһыыннары нэһилиэк таһыгар көһөрөр туһунан быһаарыы ылыллыбыта.

Иккис уопсастыбаннай кэпсэтии 2023 сыллаахха ахсынньыга уопсастыбаннай кииҥҥэ буолбута. Кэпсэтиигэ нэһилиэк Сэбиэтин дьокутааттара, бизнес салайааччылара, уопсастыбаннай актыбыыстар уонна нэһилиэк олохтоохторо кыттыыны ылбыттара. Кэпсэтии түмүгүнэн Майа бөһүөлэгэр итирдэр утах розничнай атыытын бүтүннүү боборго быһаарыы ылыллыбыта.

2024 сыллаахха уопсай онлайн куоластааһын ыытыллыбыта, онно нэһилиэнньэ 69,2% бобууну өйөөбүтэ, 30,8% утарбыта.

2024 сыл балаҕан ыйыгар ыытыллыбыт нэһилиэнньэ ыйытыытын түмүгүнэн нэһилиэнньэ санаатын учуоттаан, Майа нэһилиэгин территориятыгар итирдэр утах розничнай атыытын толору бобор туһунан СӨ сокуонун барылын киллэрэр туһунан быһаарыы ылыллыбыта.

Биһиги нэһилиэкпитигэр спордунан көхтөөхтүк дьарыктанан, чөл олоҕу тарҕатар саҥа уопсастыбаннай түмсүүлэр үөскээтилэр. Ол курдук, ааспыт сылга Майаҕа полумарафону ситиһиилээхтик ыыппыппыт, 300 киһи кыттыбыта. Быйыл атырдьах ыйыгар өрөспүүбүлүкэ таһымыгар Татьяна Юрьевна Жиркова аатынан 500 киһи кыттыылаах марафону ыытар былааннаахпыт. Майаҕа сарсыардааҥҥы эрчиллиилэр, күрэхтэһиилэр, доруобай аһылык туһунан кэпсэтиилэр о.д.а. утумнаахтык ыытыллаллар. Үүнэр көлүөнэлэрбитигэр оҕолорбутун чөл олоххо үөрэтэ сатыыбыт.

Эдэр дьоҥҥо холобур көрдөрөр улахан суолталаах. Оҕолор төрөппүттэрин сүбэлэрин чэпчэкитик истэллэр. Онон, бүтүн дьиэ кэргэнинэн бииргэ спордунан дьарыктаныы ыччаты чөл олоҕу тутуһарга үөрэтиэхтээх.

Дакылааты истэн баран норуот дьокутааттара ыйытыыларын биэрдилэр.

Иван Луцкан бутлегердары эппиэтинэскэ тардар туһунан ыйытта. Ону таһынан, арыгы атыылаһааччылар чугастыы баар бөһүөлэктэргэ саба түстэхтэринэ, суол саахалларын үөскэтиэхтэрин сөбүн ыйыда.

Никита Тимофеев нэһилиэнньэ сокуоҥҥа хайдах сыһыаннаһарын туһунан сураста уонна «наливайкалар» баар буолуохтарын сөп диэн долгуйарын биллэрдэ.

Егор Григорьев бөһүөлэккэ нарколог баарын уонна төһө киһи киниэхэ учуокка турарын ыйытта.

Федот Филиппов успуорду уонна чөл олоҕу тарҕатыы туохха олоҕурарын чопчуласта.

Светлана Данилова тас биричиинэттэн өлүү ахсаанын уонна «Итирбэккэ сылдьыы оскуолата» баарын сураста. Маны кытта бобуу киирбитин кэннэ нолуок өттүгэр сэлиэнньэ төһө сууманы сүтэрэрин ыйытта.

Ил Түмэн урбааҥҥа уонна туризмҥа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Алексей Корнилов эппитинэн, сокуон бырайыага ыам ыйын 30 күнүгэр кэмитиэт мунньаҕар көрүллүбүтэ. Юстиция министиэристибэтин управлениета, борокуратуура, бырабыыталыстыба, Ил Түмэн судаарыстыбаннай быраап управлениета, ону тэҥэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин урбаан, атыы уонна туризм министиэристибэтэ сокуон бырайыагар сөпсөһөр түмүк биэрбиттэрэ.

Норуот дьокутаата Георгий Балакшин бу сокуону ылыныы кэнниттэн салгыы ханнык нэһилиэнньэлээх пууҥҥа маннык бобуу киириэҕин ыйытта.

Салгыы дьокутааттар тыл эттилэр.

Олег Марков бу сокуону өйүүргэ ыҥырда: «Майа нэһилиэгэ өрөспүүбүлүкэбитигэр саамай улахан нэһилиэк буолар. Кини атын нэһилиэктэргэ холобур буолуо этэ. Икки сыллааҕыта итинник хамсааһын баарын истэн, нэһилиэнньэ хайдах ылыныай диэн ыйытыы бөҕөтө үөскээбитэ Билэргит курдук Майаҕа элбэх араас уопсастыбаннай тэрилтэлэр үлэлииллэр. Ол курдук, Аҕалар сэбиэттэрэ, Бэтэрээннэр сэбиэттэрэ, о.д.а. Балар олус үчүгэйдик, таһаарыылаахтык үлэлииллэр. Уонна барыларын кытта кэпсэтэн, бүгүн мин эрэллээхтик этиэхпин сөп: Майа нэһилиэгин олохтоохторо чөл олоҕу толору өйүүллэр. Улуус баһылыга Дмитрий Тихонов уонна нэһилиэк баһылыга Алексей Неустроев толору чэгиэн олоҕу тутуһан бэйэлэрэ холобур буолаллар».

Виктор Федоров быйыл кулун тутарга арыгы атыытыгар хааччахтааһын дьайыытын туһунан аналитическай дакылааты үрдүктүк сыаналаата.

Кини бэлиэтээбитинэн, номнуо 203 нэһилиэнньэлээх пуун арыгыттан бүтүннүү аккаастанна. Ол түмүгэр үчүгэй уларыйыылар бааллар: арыгылыы сылдьан буруйу оҥоруу, суол быһылаана аҕыйаата. Ол гынан баран, арыгыны иһии 5% эрэ аҕыйаабыт, оттон сүһүрэн өлүү 1,6 төгүл үрдээбит. Күүстээх атыы кафеларга уонна эрэстэрээннэргэ көһөр.

Норуот дьокутаата этиилэри киллэрдэ:

— 2015–2016 сылларга түмүктэммит арыгылааһыны утары охсуһар судаарыстыбаннай бырагырааманы сөргүтүү.

— Аһылык индустриятын хонтуруолун күүһүрдүү.

— Арыгы иһиитэ аҕыйаан иһэр нэһилиэктэригэр көҕүлүүр механизмнары киллэрии (холобур, граннары).

— Хас биирдии хааччахтааһын көдьүүһүн сыаналааһын, үлэлиир миэрэлэри эрэ хаалларыы.

Уураахтар туолууларын эмиэ бэрэбиэркэлиэххэ наада:

— Арыгыны хонтуруоллуур судаарыстыбаннай бырагырааманы оҥоруу (2021 сылтан олоххо киирбэтэх).

— Судаарыстыбаннай тэрилтэлэргэ арыгыны бобуу уонна судаарыстыбаннай сулууспалаахтарга этическэй нуормалары киллэрии.

— Судаарыстыба кыттыылаах тэрилтэлэр арыгыны атыылыылларын тохтотуу.

Тихон Скрябин бу сокуону өйүүрүн биллэрдэ уонна ылылыннаҕына, үүнэр көлүөнэбитигэр холобур буолуоҕун эттэ.

Андрей Находкин улууска арыгылааһыны утары охсуһуу үтүө уопутун бэлиэтээтэ, салалта уонна көхтөөх олохтоохтор тус холобурдарын тоһоҕолоото. Улуус баһылыга эдэр ыччаты спортивнай дьарыктарга, тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр сыһыаран чөл олоҕу тутуһуу бырагырааматын ситиһиилээхтик олоххо киллэрэр. Ситиһии сүрүн өрүтүнэн олохтоох урбаанньыттар арыгыны атыылааһыны тохтоторго сөбүлэһэн эппиэтинэстэрин көрдөрбүттэрэ буолла. Бу уопут Саха сирин атын сирдэригэр холобур буолар.

Николай Кульбертинов сокуону өйөөтө уонна арыгылааһыны утары охсуһар нэһилиэктэри граннары көрөн көҕүлээһин улахан суолталааҕын эттэ. Холобур, Майа олохтоохторо арыгыттан аккаастанар актыыбынай быһаарыыны ылынан, атын улахан нэһилиэктэргэ сөптөөх холобуру көрдөрдүлэр.

Егор Григорьев улахан нэһилиэктэргэ арыгы атыытын бобор сокуону толору өйүүрүн биллэрдэ. Бу сокуон атын нэһилиэнньэлээх пууннарга буолуоҕа уонна эдэр көлүөнэбитин, нэһилиэнньэ доруобуйатын харыстыырга угуйуоҕа.

Афанасий Владимиров сокуону өйөөтө: «Нэһилиэк баһылыга Алексей Неустроев тус холобурунан арыгыттан өйдөөхтүк аккаастаныыны көрдөрөр. Кини көхтөөх позициятынан уонна көдьүүстээх үлэтинэн олохтоохтору спордунан дьарыктанарга, историяны үөрэтэргэ, доруобай үгэстэри сайыннарарга көҕүлүүр. Маннык балаһыанньаны тутуһуу диэн баһылык авторитетын бөҕөргөтүү уонна уопсастыбаҕа үтүө дьайыыны оҥоруу буолар».

Ил Түмэн пресс-сулууспата

2025-06-12 00:30:10

Всего просмотров: 73